چرا قصه معطلی ناوگان ایرانی در مرز دوغارون تکرار شد؟ آثار کمبود کامیون افغانستانی در مرز
ظاهرا قرار نیست موضوع معطلی کامیون‌ها و ناوگان باری در مرز دوغارون یکبار برای همیشه حل شود؛ این مشکل به ویژه در روزهای پایانی سال که حجم بار ترانزیتی و صادراتی به سمت افغانستان افزایش می یابد، بیشتر بروز و ظهور می‌کند.
موضوع معطلی کامیون‌ها در مرز دوغارون هر بار به بهانه ای اتفاق می افتد؛ یکبار به خاطر تغییر ساعات کاری در مرز، بار دیگر به دلیل تعطیلات، یکبار به خاطر آتش سوزی در اسلام قلعه و بار دیگر به خاطر نبود تجهیزات لازم در طرف افغانستان و... .
مشکلات زیرساختی در مرز افغانستان نیز همچنان به قوت خود باقی است و با بارندگی های اخیر به دلیل نامناسب شدن جاده، ترددها به کندی صورت می گیرد. از طرفی، در این سوی مرز و در ایران، سرازیر شدن کامیون‌های سوختی به سمت دوغارون به دلیل مشکلات به وجود آمده در مرز ماهیرود افغانستان، باعث افزایش و معطلی ناوگان سوختی شده است. بیشترین زمان توقف کامیون‌ها نیز مربوط به محموله های سوخت است.
افزایش کرایه کامیون‌های افغان
به گفته یکی از رانندگان، با توجه به صحبت های مسئولان مرز، در این خصوص یکسری قصور و کم کاری متوجه کشور افغانستان است؛ چنان که افغانستان کامیون‌های خالی را برای بارگیری به کندی ارسال می‌کند و این موضوع موجب افزایش حجم کالا در مرز دوغارون شده است. علاوه بر حجم عظیم تانکر سوخت متوقف شده در پارکینگ شهید فخری زاده، مابقی کالاها از جمله میوه و تره بار نیز حجم زیادی است که رانندگان کامیون منتظر ترانشیپ این بارها به کامیون‌های افغان هستند و به دلیل کمبود کامیون، نرخ کرایه ها رو به افزایش است.
از زمان روی کار آمدن طالبان، اعلام شد تمام ترددها در افغانستان باید طبق قانون و تحت نظارت آنان صورت بگیرد، حال به جهت آن که نظارت از سمت افغانستان تشدید شده است، معطلی و توقف کامیون‌های ایرانی برای انتقال کالاها به کامیون‌های افغان در مرز نیز افزایش یافته است
شاهدان در مرز می گویند در حال حاضر حجم بار در مرز دوغارون زیاد است و شرایط به گونه ای است که برخی کامیون‌های ایرانی 10 روز است که متوقف هستند.
به دلیل اینکه اغلب کامیون‌های ایرانی به داخل خاک افغانستان نمی روند، معطلی برای کامیون‌های افغانستانی و ترانشیپ کالا همواره وجود دارد اما در مقطع کنونی این معطلی بیشتر شده است؛ کامیون‌های حاوی محصولات میوه و تره بار از سمت آذربایجان، ارومیه و تبریز در بازارچه منطقه ویژه دوغارون منتظرند و کامیون‌های حاوی سوخت هم در تخلیه و بارگیری دچار مشکل هستند. هر چند در این میان، برخی کامیون‌های ایرانی به طور مستقیم به خاک افغانستان ورود می‌کنند که تعداد آنها زیاد نیست.
به گفته رانندگان ایرانی، هزینه انتقال سوخت توسط کامیون‌های افغان در حالت عادی به طور متوسط از مرز تا مقصد (از دوغارون تا هرات) به ازای هر تن 15 الی 20 دلار است. البته کرایه ها در بازه زمانی مختلف متفاوت است، چنان که حجم کالا در 20 روز پایانی سال زیاد است و همزمان با افزایش تقاضا، تعرفه کرایه ها نیز افزایش می‌یابد.
معطلی بیش از 400 کامیون حامل سوخت در دوغارون
حسین آخوندزاده، مدیر اجرایی منطقه ویژه دوغارون درباره تعداد کامیون‌هلای موجود در مرز می‌گوید: هم اکنون بیش از 400 دستگاه کامیون سوخت ایرانی برای مدت 4 الی 5 روز در منطقه ویژه دوغارون متوقفند. افزون بر این، 303 کامیون افغانستانی در مرز بارگیری کرده و آماده خروج هستند. 60 کامیون ایرانی نیز برای تخلیه متوقف شده اند تا کامیون‌های خالی افغانستانی برای بارگیری به مرز بیایند.
وی می‌افزاید: با توجه به کمبود کامیون افغانستانی، یکسری از کالاها را در انبار مخازن منطقه ویژه تخلیه کرده‌ایم و متاسفانه این کمبود کامیون و به دنبال آن، افزایش کرایه ها برای تجار هزینه بر است.
آخوندزاده با بیان اینکه ما ظرفیت تخلیه و ترانشیپ روزانه 150 کامیون را در مرز داریم اما به دلیل مسائل امنیتی و جلوگیری از حوادث مترقبه همانند بروز آتش سوزی در اسلام قلعه روزانه 50 کامیون سوخت ترانشیپ می‌شود، تصریح می‌کند: از طرفی، علاوه بر کمبود کامیون‌های افغان، با برخی مشکلات زیرساختی روبه‌رو هستیم. هم اکنون تنها یک دستگاه ایکس ری در مرز فعال است که این مساله سبب ایجاد صف کامیون‌ها می‌شود؛ البته ناگفته نماند که منطقه ویژه دوغارون دو دستگاه ایکس ری ساخته است که یکی از آنها تکمیل شده و آماده بهره برداری است و فقط منتظر تاییدیه های آن از سوی سازمان انرژی اتمی هستیم. همچنین، کارشناسان سازمان انرژی اتمی و گمرک باید از ایکس ری دوم بازدید به عمل آورند تا در صورت تایید آنان، آن را آماده بهره برداری نماییم.
مدیر اجرایی منطقه ویژه دوغارون ادامه می‌دهد: در حال حاضر در فرمانداری و استانداری جلساتی برای چیدمان مطلوب دستگاه‌های ایکس ری برگزار شده است تا دستگاه ها از نقطه صفر مرزی به داخل کشور منتقل شود تا امور با سرعت بیشتری انجام گیرد. همچنین قرار است گیت های گذرنامه به عنوان گیت اصلی در جایگاه فعلی مستقر باشند و مابقی گیت ها به داخل منطقه ویژه و گمرک منتقل شوند تا آن جا خدمات ارائه کنند؛ چرا که در منطقه صفر مرزی همواره با ترافیک و کمبود کامیون خالی مواجه هستیم.
آخوندزاده با اشاره به کندی تردد کامیون‌های افغان به این سوی مرز و تاثیر آن بر افزایش کرایه های حمل کالا می‌گوید: این وضعیت تعرفه کرایه ها را برای تجار افزایش داده است به طوری که بعضا کرایه ها نسبت به 3 ماه قبل از هر تن حدود 17 دلار به 25 الی 32 دلار ( برای انتقال کالا از مرز دوغارون تا هرات) افزایش یافته است.
وی یکی از راهکارهای موجود برای حل بخشی از این مشکلات را بهبود وضعیت زیرساختی برای ورود از مرز اسلام قلعه به مرز دوغارون می داند.
گلایه از نبود مدیریت واحد مرزی
اما توقف کامیون‌ها در مرز دوغارون تنها به دلیل زیرساخت‌های نامناسب طرف افغانستان نیست؛ بلکه در طرف ایران نیز سال‌هاست که مشکلاتی حل نشده وجود دارد.
کشورهای توسعه یافته، دروازه های گمرکی بزرگ و مطلوبی دارند که هیچ گونه توقفی در آن صورت نمی‌گیرد؛ اما به گفته رانندگان و شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی، تعدد بازرسی‌ها و نظارت های دستگاه‌های مختلف در مرز دوغارون سبب طولانی شدن فرآیند ورود و خروج شده است. فعالان صنعت حمل و نقل معتقدند تعارض منافع دستگاه‌های مختلف در مرز، مشکلات و چالش های عدیده ای را به وجود آورده است و مادامی که مدیریت واحدی در مرز وجود نداشته باشد، مشکلات به سرعت حل و فصل نمی‌گردد.
نحوه چیدمان، کمبود گیت‌ها، کمبود نیروهای مستقر و... در مرز ما از جمله دلایلی است که چالش ها و توقف های طولانی مدت کامیون‌ها در مرز را به وجود آورده است.
خراسان رضوی دارای مرز رسمی و بین‌المللی است؛ لذا مسئولان باید تدابیر لازم را برای بهره برداری حداکثری از این شرایط داشته باشند. سال‌هاست که از لزوم ایجاد مدیریت واحد مرزی در دوغارون سخن به میان می‌آید؛ اما تاکنون اتفاقی قطعی در این زمینه رخ نداده است.
فعالان صنعت ترانزیت می‌گویند زمانی روزانه 500 کامیون به منطقه ویژه دوغارون وارد و 500 کامیون از آن خارج می‌شد و حال سوال اینجاست که چرا در حال حاضر بارها باید در پارکینگ فخری زاده متوقف گردد؟ اکنون کمبود کامیون در مرز مشاهده می‌شود؛ اما زمانی که کامیون تامین می‌شود نیز دستگاه‌ها با تعامل و همکاری یکدیگر ترخیص کالا را به سرعت انجام نمی‌دهند.
از 6 لاین تردد کامیون‌ها در منطقه ویژه دوغارون، تنها 2 لاین فعال است
یکی از رانندگان می‌گوید: هر چند که با توجه به فیزیک اسلام قلعه، شاهد تداخل مسافران، چرخ دستی ها، سواری ها و کامیون‌های تجاری در مرز هستیم؛ اما بیشتر توقف کامیون‌ها مربوط به سمت ایران است. با توجه به اینکه مرز ماهیرود نیز مسدود است و ترانشیپمنت نیز در آن نقطه متوقف است، تمامی کامیون‌های حاوی کالای سوخت به مرز دوغارون آمده و متوقف هستند. هر چند که ظرفیت برای ترانشیپ بالاست؛ اما برای ورود و خروج کامیون‌های خالی متاسفانه با مشکلاتی مواجه هستیم که گزارش های آن به مسئولان منعکس شده است. فیزیک گمرک ایران باید نسبت به ورود و خروج کامیون‌ها تغییر کند؛ چرا که وضعیت فعلی پاسخگوی این حجم از کامیون‌ها در نقطه صفر مرزی نیست.
نماینده یک شرکت حمل و نقلی نیز می‌گوید: در منطقه ویژه دوغارون لاین ورود و خروج لحاظ شده؛ اما در حال حاضر تنها از 2 لاین آن استفاده می‌شود و برای مابقی آن هیچ برنامه ای پیش‌بینی نشده است. گیت های گذرنامه نیز باید افزایش پیدا کند و بازرسی ها تجمیع گردد و از موازی کاری در این خصوص جلوگیری شود. در واقع نظارت پلیس اقتصادی، گمرک، مرزبانی و... باید تجمیع شود و به تفکیک صورت نگیرد؛ چرا که این فرآیند زمان بر است و باعث توقف طولانی مدت کامیون‌ها می‌شود.
20درصد افزایش ورود و خروج کالا از دوغارون؟
اما فرهاد کوهگرد، مدیر گمرک دوغارون درباره علت دپوی کالاها و توقف کامیون‌ها در مرز می‌گوید: در حال حاضر دپوی کالای چندانی نداریم و کالاهای زیادی در مرز متوقف نشده است.
وی در توضیح آمار ورود و خروج کامیون‌ها از مرز دوغارون به این نکته که « با بررسی هایی که انجام دادیم، به استناد آمار، نسبت به ماه قبل 20درصد افزایش ورود و خروج کالا داشته‌ایم» بسنده می‌کند.
کوهگرد البته با بیان اینکه حجم برخی کالاها در مرز دوغارون افزایش یافته، به تغییر مسیر کامیون‌های حامل سوخت به خاطر مسائل رخ داده در ماهیرود افغانستان، اشاره می‌کند.
مدیر گمرک دوغارون درباره علت کندی ترددها و ورود کامیون‌های افغانستانی به مرز ایران می‌گوید: افغانستان در فصل بارندگی است و فاقد زیرساخت‌های مناسب است؛ لذا به خاطر لغزندگی ناشی از بارندگی و نبود آسفالت مناسب، ترددها به سمت ایران به کندی صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه یکی از مسائل کنونی، کمبود ماشین افغانستانی‌ها است، تصریح می‌کند: کامیون‌های خالی برای بارگیری متناسب با نیاز کشور ما ارسال نمی‌شود که این مساله از طریق ملاقات‌های مرزی قابل حل است.
کوهگرد معتقد است وضعیت ورود و خروج کامیون‌ها از مرز دوغارون نسبت به گذشته بهبود یافته است؛ چراکه در گذشته بالغ بر دوهزار دستگاه کامیون در مرز متوقف می‌شد؛ اما هم اکنون از گمرک، بازارچه مرزی و منطقه ویژه دوغارون، ورود و خروج کامیون صورت می‌گیرد.
او می‌گوید: در این زمینه تمام نهادهای مرزی با یکدیگر همکاری می‌کنند تا خروج از مرز به طور مطلوب انجام گردد.
از کوهگرد درباره تدابیر مرزی برای جلوگیری از ازدحام کامیون‌ها در مرز و عدم توقف‌ها در آستانه نوروز می‌پرسیم. او اظهار می‌کند: برای روزهای پایانی سال، ساعت کار را افزایش دادیم و روز جمعه نیز فعالیت می‌کنیم؛ بدین ترتیب، امور مرزی از ساعت 7 الی 19 هر روز انجام می‌شود. فعالیت مرز اسلام قلعه نیز همین‌گونه است؛ با این تفاوت که در روزهای جمعه خروج کامیون از مرز افغانستان را می‌پذیرند؛ اما ورود کامیون از ایران به خاک خود را در آن روز نمی‌پذیرد.
مدیر گمرک دوغارون درباره تاثیر راه‌اندازی دستگاه ایکس ری دوم در مرز می‌گوید: در صورت راه اندازی ایکس ری دوم، تا زمانی که سرعت پذیرش کامیون از سوی افغانستان افزایش نیابد، تاثیر چندانی را شاهد نخواهیم بود. لذا بایستی همانطور که ما با دستگاه ایکس ری خروج را سرعت می‌بخشیم، طرف افغانستانی نیز میزان پذیرش کامیون را افزایش دهد.
لزوم تدبیراندیشی برای حل قطعی مشکل
به گفته شاهدان عینی در مرز دوغارون هم اکنون با افزایش عرضه کالاها در این مرز، تقاضا برای کامیون افزایش یافته؛ اما به دلیل مشکلات موجود در ورود کامیون‌های افغانستانی، کمبود کامیون در مرز مشهود است.
از طرفی، مسئولان گمرک عنوان می‌کنند که مشکلی از طرف ایران وجود ندارد و تعلل از طرف افغانستان است. حال نکته این است که اگر تعلل از طرف افغانستان است، مسئولان کشورمان بایستی با مذاکره و رایزنی با مسئولان افغانستانی، مشکلات و مسائل موجود را از پیش بردارند. مسئولان کشورمان باید از طریق دیپلماسی برای حل مساله ورود کنند و در صورتی که مشکل از سمت ایران باشد نیز مسئولان دولتی باید برای حل آن ورود کنند. در واقع، بازرسان و ناظران با بررسی وضعیت موجود و عملکرد دستگاه‌ها در مرز، می توانند در راستای حل بخش زیادی از مشکلات گام بردارند.
روزهای پایانی سال نزدیک است و طبیعتا حجم بارهای سوختی و مواد غذایی صادراتی و ترانزیتی در روزهای آینده افزایش خواهد یافت و در صورتی که هر چه سریعتر تدابیر ویژه‌ای اندیشیده نشود، شاید بار دیگر به مانند سال‌های گذشته، شاهد توقف 10 روزه صدها دستگاه کامیون در مرز مهم دوغارون باشیم.