قانونِ بازی

قانونِ بازی
مهدی اشرفی، مدیر عامل شرکت حمل ونقل بین المللی
بحث ممنوعیت ترانزیت سوخت از ایران به بهانه افزایش صادرات را می توان از نگاهی وسیع تر از تقابل بین صادرات و ترانزیت مورد بررسی قرار داد. در واقع باید گفت ریشه مشکل در رقابت است. اینکه هنوز بازار رقابت منطقه ای و جهانی را بدرستی نشناخته ایم. مسائلی مانند وضع ممنوعیت ترانزیت سوخت، از نمودهای این مشکل است که هر بار بصورت های مختلف رخ داده و ما خود را صرفاً به توصیف همان مثال خاص محدود می کنیم. در صورتیکه اگر کمی وسیع تر نگاه کنیم می بینیم همه مشکل از عدم درک درست رقابت منطقه ای است. باور به اینکه ما تنها ارائه دهنده خدمات و محصول در منطقه هستیم وهمه ناچار به تبعیت از ما هستند. در حالی که این نگاه چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی باید عوض شود. در حال حاضر اعتراض می شود که ترانزیت سوخت ممنوع شده است اما بهتر است در نظر بگیریم که پیش از وضع این ممنوعیت نیز ما عملکرد خوبی نداشتیم. روزگاری 6 میلیون تن تنها ترانزیت مواد سوختی در ایران بود اما سال گذشته با همه تلاش های بخش خصوصی بعید به نظر می رسد که بیلان به بیش از 2 دو میلیون تن هم رسیده باشد. پس نباید موضوع را فقط به این مثال محدود کنیم. اگر می خواهیم مشکل حل شود باید آن را ریشه ای حل کنیم. رقابت های بخشی باید کنار گذاشته شود و قبول کنیم که گام به گام به از بین رفتن ترانزیت نزدیک می شویم. اگر در همین مسیر قدم برداریم و روش ها را عوض نکنیم کائنات بر اساس قوانین خودش عمل می کند و قانون این است که موجود ضعیف از گردونه رقابت حذف می شود. اگر می خواهیم این حذف شدن را به تأخیر بیندازیم باید قوی شویم. این کار مستلزم چند مولفه است. یک، اصول بازار رقابت را به رسمیت بشناسیم. بدانیم در صورت عملکرد ضعیف ما، عراق، ترکمنستان و حتی قطر محدود به ما نخواهند شد و بدنبال گزینه بهتر خواهند رفت. دوم اینکه، خودمان را تجهیز کنیم. در حال حاضر ناوگان حمل و نقل جاده ای ما روز به روز در حوزه ترانزیت ضعیف تر می شود و متأسفانه باید گفت بخش عمده ای از ترانزیت را با ترفندهایی، ناوگان خارجی انجام می دهد. زیرا فضا برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه ناوگان مهیا نشده است. همه اینها دست به دست هم می دهد و ما را حذف می کند. در واقع اگر این ممنوعیت هم برداشته شود هیچ اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. صرفاً آب باریکه ای باز خواهد گشت، دو تا سه شرکت ارتزاق می کنند ولی روند کلی که ما را به سمت حذف شدن از مسیرهای ترانزیتی منطقه می برد، همچنان پابرجا خواهد ماند و ما را حذف خواهد کرد.
در مورد وضع ممنوعیت به دلیل افزایش صادارت باید گفت، کشورهای مختلف سیاست های مختلفی برای حمایت از صادرات و تولید داخلی به کار می گیرند. نمی توان وزارت نفت را محکوم کرد که سیاست اشتباهی به کار می گیرد. اما در حوزه ترانزیت و فروش کالاهای نفتی باید تجزیه و تحلیل دقیقی بر اساس داده های واقعی انجام دهند که این سیاست چقدر بر افزایش صادرات تأثیر گذاشته است. متأسفانه بنظر می رسد سیاست اتخاذ شده خیلی کاربردی نخواهد بود و در راستای حمایت از تولید داخلی نبوده است. چون ما در بازاری قرار داریم که با کمترین افزایش قیمتی سریعاً کالای جایگزین جای ما را در بازار بین المللی می گیرد. از یک طرف ناوگان ترکیه ناوگانی چابک و آماده است که هزینه ها را کاهش دهد و با حمل و نقل ما رقابت کند، از طرف دیگر کشورهای عراق و ترکمنستان کشورهایی هستند که سریعاً می توانند سوخت را با قیمت ارزان تر جایگزین سوخت ما کرده و فضای رقابتی را ایجاد کنند.
بنابراین حتی اگر می خواهیم سیاست حمایتی هم وضع کنیم باید در راستای رقابت کلی باشد اما متأسفانه هنوز این فضا را نشناختیم.