اخبار انجمن

همایش ها محملی برای انباشت خرده دانش ها

تاریخ : 1398/07/22

غلامحسین شافعی؛ رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران

مجموعه حمل و نقل ، به عنوان یکی از حلقه ها و زیر ساختارهای  مهم توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور، با ارتباطات تنگاتنگی که با بخش های پسین و پیشین خود از قبیل راه سازی ، صنعت و تولید در اشکال و بخش های مختلف آن  مانند کشاورزی، خدمات و در کل شبکه تولید و توزیع دارد می تواند، نقش بی بدیلی در هموار سازی و تسریع روند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی هر کشوری داشته باشد.

 شاید اگر بخواهیم به تاریخ گذشته انقلاب صنعتی و توسعه اقتصادی کشورهای صنعتی شده و در حال توسعه امروز بپردازیم  نقش مجموعه حمل و نقل، چه این حمل و نقل مرتبط با کالاها باشد و یا انسانها، اساس حرکت و رشد جوامع بوده و هست. حتی امروز که اقتصاد جهانی مرزهای نوینی را در تجارت الکترونیک و اقتصاد دانش بنیان در هم نوردیده است، همچنان مجموعه حمل و نقل، با ارائه راهکارها و روشهای نوین در این حوزه پا به پای تحولات اقتصاد جهانی حرکت نموده و حتی در بسیاری از موارد پیشرو و تعیین کننده مسیر و نحوه  این تحولات بوده است.

حمل و نقل از یک سو با سهم بسزایی که در قیمت تمام شده کالاها و خدمات بازی می کند و از سوی دیگر با ایجاد شبکه های توزیع امروزه توانسته به سمت یکسان سازی قیمت ها و هزینه ها در سرتاسر جهان خاکی بپردازد و ضمن تسریع موضوع واردات و صادرات، منافع خوبی را نصیب کشورهایی کند که در این صحنه کمتر به بازی گرفته می شوند. نمونه آن را می توان در همین کشورهای حاشیه خلیج فارس و یا کشورهای جنوب شرق آسیا دید که چگونه از طریق تجارت و حمل و نقل سعی کرده اند تا از بیشترین انتفاع ملی برخوردار شوند.

در واقع می توان گفت حمل و نقل کارآمد، زمینه ساز اقتصاد سالم و موفق و به نوعی مسبب توزیع عادلانه امکانات و درآمد در جامعه است. به خصوص اگر این حمل و نقل در خدمت کالاهای تولید داخل باشد و صرفا به امر جابجایی کالاهای وارداتی آنهم در داخل مرزهای یک کشور مشغول نشود که در این صورت حمل و نقل بیش از آنکه زمینه را برای اشتغال و تولید داخلی فراهم کرده باشد، زمینه های رکود و بیکاری را رشد خواهد داد، زیر ساختارهای کشور را ویران خواهد کرد و بازار مکاره ای برای تولیدات خارج از کشور فراهم خواهد نمود. بین این دو باید تفاوت قائل شد و به دید یکسانی نگاه نکرد.

با توجه به این پتانسیل عظیم مجموعه حمل و نقل که به آن پرداخته شد، باید گفت برگزاری سمینارها و همایش هایی مثل اولین همایش ملی ترانزیت و حمل و نقل بین المللی در مسیر توسعه اقتصادی، باعث ایجاد محملی خواهد شد تا اندیشمندان و کارآفرینان جامعه بتوانند در کنار هم، فضای لازم برای گفت وگوهای تخصصی را فراهم نموده، خرده دانش ها را روی هم انباشته کرده، با عمق بیشتری به طرح مباحث و مسائل پرداخته و راهکارهای مفید تر و موثرتری را برای بهبود شرایط پیشنهاد، طرح و عملیاتی نمایند.

اما از این نکات که درگذریم باید توجه داشته باشیم که وضعیت حمل و نقل در اقتصاد ایران چندان که نه، به هیچ وجه رضایت بخش نیست. سهم حمل و نقل در تشکیل سرمایه کلان اقتصاد کشور به شدت پایین است. همچنین سهم اعتبارات عمرانی که به ساخت و ساز اتوبان ها و بزرگراه ها و خطوط ریلی کشور می پردازد بسیار اندک است.

اگرچه شاغلین بخش حمل و نقل سنگین و تجاری کشور به صورت مستقیم کم هستند اما شاغلین غیر مستقیم و فرصت های اشتغالی که از رشد و توسعه این بخش حاصل می گردد بسیار در خور توجه است. راه آهن که در بسیاری از کشورها به مانند مویرگ های بدن درتمامی بخش گسترده شده در اقتصاد ایران بسیار ضعیف است و در حال حاضر با توجه به عدم توان مالی دولت به نظر نمی رسد حرکت موثری در این بخش از طرف دولت صورت پذیرد .

ما می توانستیم در سال هایی که درآمدهای نفتی به صورت بی حد و حصر صرف نیازهای کوتاه مدت جامعه می گردید و یا پروژه هایی را کلنگ می زد که امروز  به بیهوده بودن آنها  همگان معترف شده اند، این بخش مهم را گسترش می دادیم تا در کنار حمل و نقل جاده ای و بهبود سیستم آن، امروز شاهد آن باشیم که زیر ساختارهای اقتصادی مهمی را در این خصوص، برای شرایط فعلی اقتصاد و حتی نسل های آینده بنیان گذاری کرده ایم. باید از دولت بخواهیم که در این زمینه به تعریف پروژه های ملی بپردازد و منابع حساب ذخیره ارزی، نفت و ثروت بین النسلی را صرف برنامه های بلندمدت توسعه اقتصادی کشور نماید و از صرف این منابع در هزینه های جاری خود و یا سهم دهی به گروه های رانت خواری که به دولت فشار می آورند به شدت ممانعت ورزد.

در شرایط فعلی، فرسودگی جاده ها و نبود زیر ساخت های مناسب حمل و نقل بین المللی سبب گردیده تا ایران نتواند از مزیت های ارتباط شرق و غرب و جاده ابریشم منتفع شود. فرسودگی بالای سیستم حمل و نقل سنگین کشور در بحث خودروهای تجاری، در کنار قیمت های بالای این قبیل وسایل و عدم حمایت های لازم سیستم بانکی و سیاست گذار کشور مشکلات و مسائل را در این حوزه دو چندان نموده است. آمار بالای تصادفات جاده ای یکی دیگر از عواقب و نتایج تصمیم گیری ها و سیاست گذاری های نامناسب کشور طی ده های اخیر بوده است. باید گفت حتی بخش بنادر و اسکله های کشور نیز با مسائلی رودرو است، از جمله آنکه نتوانسته از ظرفیت های اسمی خود به طور کامل بهره برداری کند.

دولت از یک سو، خود توان لازم برای ارائه و توسعه کار را ندارد و از سویی دیگر به اعتقاد ما محیط اقتصادی و زمینه های لازم برای مشارکت واقعی بخش خصوصی و جامعه را نیز چندان فراهم نمی کند. ورود خصولتی ها، شبه دولتی ها و ارگان های سیاسی و انتظامی نیز بخشی دیگر از مشکلات است که شرایط رقابتی را ناعادلانه و از دسترس عموم خارج نموده است. درخواست ما از دولت این است که محیط و فضای کسب و کار را برای فعالیت مفید و موثر بخش خصوصی واقعی و مردمی فراهم کند و اجازه ندهد بخش های رانت خوار بیش از پیش بر اقتصاد و صنعت حمل و نقل آن متولی و مستولی باشند .

پیچیدگی اقتصاد ایران صرفا در عدم توجه به حمل و نقل خلاصه نمی شود ما در سایر بخش ها نیز با مسائلی از این دست مواجه هستیم . واقعیت این است که هزینه های حمل و نقل بالاخص در بخش صادرات توان رقابت اقتصادی کشور را به شدت تحلیل برده و لازم است برای این موضوع تدبیری اندیشیده شود. یکسان سازی فرم ها، مجوزها و رویه ها در گمرکات و نقاط مرزی کشور یکی از موضوعاتی است که همیشه به عنوان در خواست فعالین تولیدی، صنعتی و صادرکنندگان از دولت مطرح بوده است؛ برگشت سریع عوارض و مالیات بر ارزش افزوده مرتبط با تولید داخل که به امر صادرات تخصیص می یابد بسیار حیاتی است. برقراری جوایز صادراتی و مشوق های صادراتی با تفکیک نوع کالای صادراتی به لحاظ تکنولوژی بر بودن می بایست جایگزین مشوق های ساده صادراتی باشد و یا آنکه در کنار آنها قرار گیرد. اقتصاد دانش بنیان حمایت های خاص خود را می طلبد و لازم است با انتخاب، تمرکز و حمایت، بستر و مسیر توسعه و رشد این قبیل تولیدات و خدمات را فراهم نمود. کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی می تواند این مسائل و سایر مسائلی که با آنها مواجهه است را صورت بندی نماید و با پیشنهاد راهکار عملیاتی در راستای حل آنها گام بردارد. مجموعه اتاق نیز تلاش خواهد کرد تا از طریق مکانیسم های قانونی از جمله شورای گفتگو دولت و بخش خصوصی و ارتباطاتی که با دانشگاه ها، مطبوعات، نمایندگان مجلس و سایر تشکل های اقتصادی و اجتماعی کشور دارد به پیشبرد مسئله و حل آن کمک کند. باید خرده دانش هایمان را در کنارهم قرار دهیم تا بتوانیم راهکارهای بخردانه تری برای حل مسائل بیابیم. خدمات ترانزیت و حمل و نقل باید از شکل سنتی آن خارج شود و اگر این کار توسط خود ما صورت نگیرد، توسط دیگران انجام می شود و ما، حذف شدگان در این بخش خواهیم بود. در حال حاضر کشورهای حاشیه خلیج فارس درصدد هستند تا جایگزین ایران در ترانزیت شرق به غرب جهان باشند و باید اشاره داشت که تا اندازه مهمی نیز توفیق یافته اند و ما را کنار زده اند؛ اگر به موقع اقدامات لازم در این زمینه انجام نگیرد به صورت کامل حذف خواهیم شد. بنادر جدید در امارات و عمان به سرعت در حال شکل گیری  مراکز تولید و توزیع منطقه خاورمیانه شده اند و ما در این میان خواب مانده ایم.

متاسفانه ما بیشتر از آنکه به طرح مسائل بپردازیم که در دل خودراه کارها را داشته باشند شکوه از مشکلات داریم در حالیکه باید به دنبال راهکارحل مسئله باشیم. بعنوان مثال، استاندارها و چارچوب های کارنه تیر، مقررات و رویه های بین المللی هستند که کشور ما نیز آنها را پذیرفته است و اتاق های بازرگانی نیز به عنوان نهاد تضمین کننده این توافقات عمل می نماید. اگر دراین زمینه مشکلاتی وجود دارد و یا شرایط خاص کشورسبب شده تا مسائلی ایجاد شود، باید این مسائل و مشکلات توسط کارآفرینان و صاحبان امر تجزیه و تحلیل شده و راهکارهای حل مسئله پیشنهاد و پیگیری شوند.  مسلما هدف اتاق های بازرگانی تسریع  امور تولیدی، تجاری و حرفه ای دست اندرکاران امر تولید و ارائه خدمات با بهترین شرایط است. در این زمینه کمیسیون مربوطه در اتاق ها وجود دارد و مسائل را می توان طرح و پی گیری کرد .

اتاق بازرگانی همواره سعی بر آن داشته است تا در شوراهای مختلف که اجازه دارد نماینده داشته باشد و یا اینکه طرف مشورت قرار می گیرد، نمایندگانی را معرفی نماید که ضمن اینکه از مقبولیت حرفه ای و شخصیتی در میان اعضاء برخودار هستند از تخصص و آگاهی مورد نظر درآن حیطه نیز برخوردار بوده و به عبارتی اهلیت حرفه ای داشته باشند. البته لازم به ذکر است گاهی اوقات مشکلات و مسائل اقتصاد آنقدر پیچیده می شوند که به راحتی نمی توان گره آنها را گشود و این امر نیازمند تلاش دوچندان و همفکری و همیاری بخش بزرگتری از دست اندارکاران امور است تا بتوانند با تجمیع خرده دانش ها و تجربیات خود مسیر را هموارتر نمایند. نماینده را نباید تنها گذاشت ارتباط نماینده و اصحاب حرفه و فن همواره بایستی برقرار  و دو طرفه باشد تا در واقع نماینده بتواند با درک عمیق تری از مسائل به نمایندگی ازما بپردازد. مشکل زمانی ایجاد می گردد که ما این ارتباط دوطرفه را یکطرفه نماییم و صرفا از نماینده بخواهیم که تمامی سنگ ها را از مسیر راه بردارد و خودمان در این راه قدمی برنداریم و یا آن که در بدترین شکل قضیه بیشتر از آنکه به دنبال این باشیم که قدمی ملی برداریم نفع فردی و یا گروهی راجستجو می کنیم. لذا بخشی از مسئله را باید در خودمان جستجو کنیم که چرا این ارتباط به فرض یکطرفه شده است و یا چرا تصور میکنیم فلان نماینده خوب است و فلان فرد از اهلیت حرفه ای برای نمایندگی برخوردار نیست. در هر صورت اتاق بازرگانی همواره سعی کرده با مشورت کارها را پیش ببرد و امیدواریم در این قبیل مسائل بتوانیم بهتر از گذشته عمل نماییم .