اخبار انجمن

انتشاراولین ارزیابی انجمن صنفی شرکتهای حمل ونقل بین المللی خراسان رضوی در خصوص مسائل پیش آمده در مرز ترکمنستان در نشریه تخصصی حمل ونقل (ترابران)

تاریخ : 1395/07/24

اقدام یکسویه ترکمنستان و دلشوره هاي ترانزیتی شرکتهاي حمل و نقل بین المللی

آنچه میخوانید، ارزیابی انجمن صنفی شرکتهاي حمل و نقل بین المللی خراسان رضوي است از آنچه طی ماههاي اخیر در روابط حمل و نقل ایران و ترکمنستان رخ داده است. آنها معتقدند وضعیت ترانزیتی مرز مشترك ایران وترکمنستان از شرایط پایدار و در شان جمهوري اسلامی ایران برخوردار نیست و حتی اگر در جریان مذاکرات سیاسی و اقتصادي هفته ها یا ماههاي آینده این مشکل حل شده و روال کار بار دیگر عادي شود، شاید ایران باید در بلندمدت فکري به حال شرکاي ترانزیتی کند که گاهی بدون هیچ دلیل منطقی تصمیم میگیرند علیه ایران اقداماتی جدید انجام دهند.
این روزها رانندگان حمل و نقل بین المللی در نوار مرزي ایران و ترکمنستان، خسته از سرگردانی و بلاتکلیفی در پشت سیم خاردارهاي مرزي حال و هواي خوبی ندارند. شرکتها ي حمل و نقل بین المللی شر ق کشو ر و همین طور تجار و صادرکنندگان پس از آنکه مدتها بازار آسیانه میانه را قبضه کرده بودند، چند صباحی است که مستاصل از افزایش غیرمتعارف هزینه هاي عبور ترانزیتی این مرز ناشی از تصمیم یکجانبه دولت ترکمنستان، چشم امید خود را به دیپلماسی ایران دوخته اند.
آغاز ماجرا...
18 مرداد ماه بود که خبرهاي مرزي از اقدام ترکمنستان براي اخذ تعرفه تجاري از کامیونهاي ایرانی به شکل یک طرفه و بدون هیچ مقدمه اي خبر داد و همزمان مسوولان ترانزیتی کشور نیز با جدیت بر اقدام متقابل ایران براي کامیونهاي ترکمن تاکید کردند و نزاع ترانزیتی ایران و ترکمنستان آغاز شد. براساس اقدام جدیدي که ترکمنستان انجام داد از این پس کامیونهاي ایرانی که قصد عبور از خاك این کشور و رسیدن به سایر کشورها را داشتند باید علاوه بر مبلغ عوارض ورودي، براساس پیمایش نیز عوارضی را به دولت ترکمنستان پرداخت میکردند و به این ترتیب در کنار 270 دلار مبلغ ورودي کامیونهاي ایرانی، براي عبور از هر کیلومتر خاك ترکمنستان نیز باید مبلغ یک دلار پرداخت میشد.
تعرفه هاي جدید تنها شامل حال کامیونهاي ایرانی میشد که مقصد نهائی یشان ترکمنستان نیست و قصد رسیدن به سایر کشورها را دارند، از این رو میتوان گفت تصمیم جدید مسوولین ترکمنستان تنها شامل حال حدود هشت درصد از خودروهاي ترانزیتی ایرانی میشد زیرا در طول سال 1394 تعداد 92000 کامیون ایرانی به ترکمنستان تردد داشته اند که از این رقم 85 هزار دستگاه مقصد نهایی شان خاك ترکمنستان است و تنها حدود 7000 کامیون از این کشور به صورت ترانزیتی عبور کرده اند. ایران نیز بر اساس تصمیم جدید ترکمنستان از همان شب با وضع عوارض جدید مقابله به مثل کرد و مدیران سخن از مذاکرات سیاسی براي رفع این مساله کردند.
در این میان فقط رانندگان و شرکتهاي حمل و نقل متضرر نشده اند بلکه صادرکنندگان نیز با بحران مواجه هستند؛ چراکه ترکمنستان با برقراري هزینه ترانزیتی باعث افزایش کرایه حمل شده است. زیرا دولت ترکمنستان حق ترانزیت از داخل کشور خود را براي ناوگان ایرانی که قصد عبور از ترکمنستان را دارند تا 1300 دلار اضافه کرده است.
چالشهاي ترانزیتی ایران و ترکمنستان در سال گذشته نیز وجود داشت؛ در سال گذشته در بحث ریلی دچار کمبود واگن شدیم چرا که ترکمنستان باعث شد واگن کمتري وارد ایران شود. بحث اختلاف مالی و ادعاي ترکمنستان جهت افزایش مبلغ پرداختی براي واگنهایی که میخواهند وارد ایران شوند را از جمله دلایل موثر در اختلاف سال گذشته بوده است اما با همکاري راه آهن جمهوري اسلامی ایران و ترکمنستان این مشکل به گونهاي که تاثیري بر قیمت تمام شده براي صادر کنندگان و صاحبان کالا نداشته باشد حل شد.
برنامه ریزي طولانی مدت ایران براي عبور از دوران اتکا به درآمدهاي نفتی و در نظر گرفتن سیاست هایی که نتیجه آنها افزایش درآمد غیرنفتی خواهد بود باعث شده ترانزیت به عنوان یکی از اصلی ترین گزینه هاي مدنظر دولت در تحولات اقتصادي در نظر گرفته شود. قرار گرفتن در کوتاهترین مسیر اتصالی چین به اتحادیه اروپا، آسیاي میانه به آبهاي آزاد و هند و پاکستان به ترکیه و یونان تنها بخشی از ظرفیتهاي بالقوه اقتصاد ایران است که پس از مشکلاتی که در طول سالهاي گذشته با آنها دسته و پنجه نرم کرده، امروز به لطف برجام سایه سنگین آنها را بالاي سر خود احساس نمیکند میتواند از آن بهره گیري کند.
پیگیري گسترده براي احیاي نقش ترانزیتی ایران در منطقه باعث شده در طول ماههاي گذشته بخش قابل توجهی از مذاکرات کلان سران کشور از رییس جمهور گرفته تا وزیر راه و شهرسازي به مساله عقد قراردادهاي جدید در این زمینه بینجامد.
صحبت از نهایی شدن پیشنویس کریدور خلیج فارس به دریاي سیاه که ایران را به آذربایجان، گرجستان، بلغارستان، یونان و رومانی متصل میکند از یک سو و تلاش براي احیاي جاده ابریشم از طریق مسیرهاي ریلی و جادهاي از سوي دیگر تنها بخشی از اتفاقاتی بوده که در صورت نهایی شدن میتواند به بهبود جدي جایگاه ترانزیتی ایران در منطقه بینجامد.
این موضوع هر چند بسیاري از کشورهاي منطقه را نیز منتفع خواهد کرد، اما در عین حال براي برخی رقباي منطقه اي چندان خوشایند نیست. اگر در طول سالهاي گذشته ترکیه نسبت به بهبود جایگاه ایران در تعاملات اقتصادي منطقه احساس خطر میکرد و گاهی با برهم زدن نحوه محاسبه نرخ سوخت و گاهی با عدم تعهد جدي نسبت به حفظ امنیت کامیونهاي ایرانی شرایط را براي رشد نفوذ اقتصادي ایران در منطقه نامساعد میکرد، الان نوبت به دیگر رقبایی رسیده که خود را در قامت شرکاي ترانزیتی معرفی میکنند. ترکمنستان که در طول ماههاي گذشته با برنامه ریزي براي افزایش ترانزیت در خط آهن سرخس، توسعه راه آهن اینچه برون و افزایش رفت و آمد کامیونها به منظور احیاي جاده ابریشم با ایران مذاکرات گستردهاي داشت و حتی در این زمینه توافقاتی نیز حاصل شده بود و در شرایطی که دو طرف آماده میشدند در ماههاي آینده سهم همکاريهاي ترانزیتی خود را افزایش دهند، حالا ساز ناکوك میزند.
هر چند عوارض جدید تنها براي درصد کمی از کامیونهاي ایرانی عبورکننده از ترکمنستان عملیاتی خواهد شد، اما این دستورالعمل جدید یک معنی بیشتر ندارد و آن اینکه ترکمنستان در حال فرستادن یک پیغام شفاف براي ادامه همکاري هاي ترانزیتی میان دو طرف است. حتی اگر در جریان مذاکرات سیاسی و اقتصادي هفته هاي آینده این مشکل حل شده و روال کار بار دیگر عادي شود، اما شاید ایران باید در بلندمدت فکري به حال شرکاي ترانزیتی کند که گاهی بدون هیچ دلیل منطقی تصمیم میگیرند علیه ایران اقداماتی جدید انجام دهند.
این در حالی است که مرز باجگیران نیز که به طور خاص براي رفت و آمدهاي مسافرتی و البته خودروهاي با وزن کمتر از 20 تن فعال بود، همزمان با سیاست جدید ترکمن ها براي وضع عوارض در حرکت کامیونهاي ایرانی مسدود شد و مسافران ایرانی باید از مرز لطف آباد براي تردد استفاده کنند. جالب اینکه کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان درباره اقدام یکسویه ترکمنستان نیز خواستار توضیح شدهاند و باید دید آیا مسوولان ترکمنستان براي این تصمیم خود توضیحی قطعی خواهند داد یا شرایط را به همین روال رها خواهند کرد.
چرا ترکمنستان...
یادآوري این نکته ضروري است که اکنون با توجه به رفع تحریم ها فرصت مناسبی پیش آمده تا جایگاه تجاري خود را در ترکمنستان ارتقا دهیم؛ چراکه مردم ترکمنستان نسبت به کالا و خدمات ایرانی گرایش مثبتی دارند و تجار کشورمان میتوانند با شناخت زمینه هاي همکاري دو جانبه از این فرصت به نحو مطلوبی استفاده کنند و حضور موثر و قوي در این کشور داشته باشند. علاوه بر اشتراکات فرهنگی و همجواري جغرافیایی، بخشی از صدور خدمات فنی و مهندسی به ترکمنستان مربوط به تهاتر گاز در مقابل کالا و خدمات ایرانی است و خوشبختانه بخش خصوصی در این زمینه فعال شده است.
حمل و نقل و انرژي از جمله مهمترین حوزه هاي همکاري اقتصادي تهران و عشق آباد است؛ ترکمنستان به مصالح ساختمانی، کالاهاي صنعتی، فراورده هاي نفتی و پروژه هاي ساخت پالایشگاه، جادهسازي، خطوط انتقال برق، گازرسانی و ... نیاز دارد، از سوي دیگر ایران هم واردکننده برق، گاز، فرآوردهها و مشتقات نفتی از این همسایه شمالی است.
ایران به دنبال اجراي طرحهاي بزرگ عمرانی در ترکمنستان است و ساخت جاده 600 کیلومتري بین عشق آباد و ترکمن آباد در نزدیکی مرز ازبکستان در این کشور به ارزش حدودي سه میلیارد یورو از جمله طرح هاي مورد نظر ایران است.
وجود یکهزار و 200 کیلومتر مرز آبی و خشکی بین ایران و ترکمنستان و وجود چهار پایانه مرزي سرخس، اینچه برون، لطف آباد و باجگیران در طول مرز دو کشور و ورود روزانه حدود هزار کامیون از مرزهاي ایران به ترکمنستان بیانگر اهمیت این محور است؛ تا آنجا که نزدیک به دو ماه پیش پایانه مرزي سرخس 24 ساعته شد تا مسیر تجارت دو کشور بیش از پیش تسهیل شود.
ایران در صادرات کالا به ترکمنستان در رتبه سوم و چهارم قرار دارد و پیش از ما ترکیه، روسیه و چین هستند، ضمن این که بلاروس و اوکراین هم از دیگر رقباي ایران به شمار میروند؛ اما اکنون با توجه به رفع تحریم ها انتظار میرود سهم ایران در بازار ترکمنستان افزایش یابد. کشورهاي عرب حوزه خلیج فارس نیز اخیرا در بازار ترکمنستان فعال شده اند و حتی عربستان به صدور مواد اولیه با هواپیما به این کشور میپردازد؛ به همین دلیل اگر ایران نتواند جایگاه خود را در ترکمنستان بهبود دهد سایرین جاي ما را خواهند گرفت.
***
به نظر کارشناسان و مدیران انجمن صنفی شرکتهاي حمل و نقل بین المللی خراسان رضوي که اطلاع دقیقی از مراودات و تبادلات تجاري و ترانزیتی کشور دارند، وضعیت ترانزیتی مرز مشترك ایران و ترکمنستان از شرایط پایدار و در شان جمهوري اسلامی ایران برخوردار نیست و ضروري است تا وزراي محترم امور خارجه و راه و شهرسازي کشور با درایت و تدبیر و در کمترین زمان ممکن نسبت به اجرایی ساختن راه حل هاي کوتاه مدت براي حل این معضل اقدام نمایند.
انجمن صنفی شرکتهاي حمل و نقل بین المللی خراسان رضوي به طور مداوم و دقیق وضعیت مرزي ایران و ترکمنستان را رصد میکند و امیدوار است که با تدبیر، چراغ امید دولتمردان در دل سربازان ترانزیت شمال شرق کشور فروزان گردد.

ترابران شماره 143

شهریور و مهر 95

صفحه 42