دنیای اقتصاد احوال حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت خراسان رضوی را بررسی می‌کند فرصتهای از دست رفته
دنیای اقتصاد- تولید کالای با کیفیت برای صادرات امری مهم است اما این همه موضوع نیست بلکه نحوه انتقال کالا به دیگر کشورها و رساندن به موقع و مطلوب کالا بدون آسیب و در کمترین زمان در دنیای دیجیتالی امروز که ثانیه به ثانیه آن برای فعالان اقتصادی اهمیت دارد، بسیار ضروری است.
اساس و پایه شکل‌گیری شرکتهای حمل‌ونقل و ترانزیت در دنیا به دلیل اهمیت فراوان موضوع جابجایی مطلوب و سریع کالا بود. تولیدکننده پس از به ثمر رسیدن محصول و کالایش آن را به دست شرکت حمل‌ونقل می‌سپارد با این امید و اطمینان که کالا به موقع و بدون آسیب از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و یا هوایی به مقصد و به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
خراسان رضوی یکی از قطبهای توانمند در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت کشور است و 220 شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی که توسط بخش خصوصی اداره می‌شود را در خود جای داده است. حمل سالانه میلیونها تن کالا به کشورهای آسیای میانه و افغانستان و عراق و دیگر کشورها توسط همین شرکتها انجام می‌شود و نقشی تاثیرگذار در پروسه حمل‌ونقل و ترانزیت کشور دارند. به گفته فعالان این حوزه امروز بیش از 70 درصد حمل‌ونقل بین‌المللی و حمل‌های ترانزیتی به کشورهای آسیای میانه، افغانستان، عراق و برخی کشورهای آسیای مرکزی توسط شرکتهای حمل‌ونقل خراسان انجام می‌شود و این نشان‌دهنده جایگاه ویژه استان در این زمینه است.
از طرفی میزان اشتغالزایی این شرکتها در استان حدود 2500 نفر به صورت مستقیم است و بیش از 7 هزار دستگاه ناوگان ترانزیتی را زیر پوشش دارند که نشان از نقش موثر این بخش در اقتصاد استان دارد. امروز خراسان در ترانزیت کشور رتبه دوم و در مسیر بندرعباس به افغانستان و آسیای میانه رتبه اول حمل‌ونقل بین‌المللی را دارد.
اما فعالان حوزه حمل‌ونقل نیز مانند دیگر بخش‌ها با چالش‌ها و مشکلاتی در مسیر فعالیت خود دسته و پنجه نرم می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به مشکلات زیرساختی در گمرک، وضعیت مالیات‌ستانی، نبود واگن داخلی در حمل ریلی کالا، قوانین و مقررات دست و پاگیر و... اشاره کرد.
خرید ناوگان ایرانی اقتصادی نیست
رئيس كميسيون حمل ونقل، لجستيك و گمرك اتاق بازرگانى ايران درباره پتانسیل‌های ایران در حوزه حمل‌ونقل می‌گوید: اکثر کشورهای همسایه ما در منطقه‌ای خشک محصور شده‌اند و موقعیت کشورمان به‌گونه‌ای است که از جنوب به آبهای آزاد دسترسی دارد و این موقعیت طبیعی امتیاز بسیار خوبی است اما متاسفانه آنچنان که باید از آن استفاده نکرده‌ایم.
مجتبی بهاروند که به تازگی عضو شورای عالی هماهنگی ترابری کشور نیز شده، از فرسوده بودن ناوگان حمل‌ونقل بین‌المللی به عنوان یکی از مهمترین دلایل عدم استفاده از پتانسیل‌های موجود در این حوزه نام برده و می‌افزاید: حدود 20 دستگاه، ارگان و سازمان دولتی در حوزه حمل‌ونقل ناظر هستند و قوانین نیز در این زمینه قدیمی بوده و به‌روز نیستند به همین دلیل نمی‌توانیم از موقعیت خوبمان استفاده کنیم و در صورت تامین امنیت کشورهای منطقه، همین میزان ترانزیت کالایی که داریم را از دست خواهیم داد. ما رقبای منطقه‌ای و فرامنطقه ای داریم و در حوزه حمل‌ونقل نه تنها به‌روز نشدیم بلکه هر سال میزان ترانزیت ما کمتر می‌شود.
وی با انتقاد از قیمت ناوگان ایرانی برای انجام حمل‌ونقل بین‌المللی، اظهار می‌کند: خرید ناوگان ایرانی اصلا اقتصادی نیست چون قیمتی که دولت با محاسبه تعرفه‌ها به ما می‌دهد، سه برابر قیمت ناوگان در ترکیه و افغانستان است و تسهیلاتی که برای خرید ناوگان می‌دهند، سودی حدود 30 درصد دارد و برای فرد اقتصادی نیست. این دلایل باعث شده خرید کامیون اقتصادی نباشد و تا زمانی که این شرایط درست نشود وضعیت ما در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی همین‌گونه خواهد بود.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به موضوع واردات کامیون به عنوان یکی از برنامه‌های راهبردی کمیسیون حمل‌ونقل اتاق ایران، تصریح می‌کند: طرح این موضوع را تهیه کردیم و ارائه می‌دهیم اما دولت به مدلی که ما می‌خواهیم توجه نمی‌کند. مدل مدنظر ما آن چیزی است که کشورهای همسایه از جمله ترکیه به کار بردند و ناوگان‌شان کاملا به‌روز شده و حمل‌ونقل اروپا و آسیای میانه را در اختیار گرفته‌اند، ما همین مدل را با اندکی تغییرات ارائه کردیم اما بخش دولتی در این زمینه همراهی نمی‌کند. البته منظور ما مجموعه دولت‌هایی است که از گذشته روی کار بودند و قدرت‌هایی که پشت این موضوع هستند و ممکن است دولت دستش به آنها نرسد.
بی‌عدالتی مالیاتی در حق ترانزیت
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی درباره میزان سرمایه‌گذاری شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی در استان می‌گوید: حدود 5 هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در بخشهای نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و یا آورده نقدی در حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت خراسان رضوی صورت گرفته که 100 درصد این سرمایه‌گذاری‌ها در 220 شرکت حمل‌ونقل استان بدون کوچکترین کمک دولت و توسط بخش خصوصی انجام شده است.
احمد زمانیان یزدی تشکیل کمیته حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت در استانداری خراسان رضوی را یکی از اقدامات مطلوب دولتی برای حمایت از این بخش دانسته و می‌افزاید: این موضوع نشان‌دهنده حمایت و همکاری بخش دولتی است اما حمل‌ونقل و ترانزیت موضوعی ملی است و در بیش از 80 درصد مواقع، مسائل پیش روی فعالان این حوزه به سازمان‌ها و ارگان‌های کشوری برمی‌گردد. ما در استان مشکلی نداریم اما در کشور مشکلاتی هست و حمایت‌های لازم از سوی برخی از سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی آنطور که باید دیده نمی‌شود و انتظار داریم مقامات استانی پیگیر رفع مشکلاتی که گاها در کشور پیش پای حمل‌ونقل استان قرار می‌گیرد، باشند.
وی با اشاره به وضعیت مالیات‌ستانی به عنوان یکی از مهمترین مشکلات شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی می‌گوید: در سه سال اخیر شاهد بی‌عدالتی مالیاتی در حق این شرکتها هستیم؛ در سال‌هایی که با رکود اقتصادی و کاهش درآمدی مواجهیم و خود دولتمردان هم این موضوع را قبول دارند، برگ‌های تشخیص مالیاتی در سه سال گذشته جهشی بالای 100 درصد داشته و این موجب نگرانی و اعتراض مدیران شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی شده است. از طرفی ترانزیت مربوط به خدمات صادرات است و این حوزه از مالیات معاف بوده اما دو سال است که موضوع مالیات بر ارزش افزوده از عملیات ترانزیت خارجی و خدمات صادرات دریافت می‌شود.
زمانیان یزدی ادامه می‌دهد: با توجه بخشنامه‌های سازمان مالیاتی کشور و صراحت ماده 13 قانون مالیات بر ارزش افزوده، بخش ترانزیت از پرداخت مالیات معاف است اما برگ‌های تشخیص مالیات برای این شرکتها صادر می‌شود و شرکتهای ما درگیر مسائلی شده‌اند که اصلا حقشان نیست. ما این موضوع را از طریق کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی و شورای گفتگو پیگیری کردیم اما نمی‌دانیم چرا مسئولان مالیاتی استان آن را نادیده گرفته‌اند؛ این موضوع به بخش حمل‌ونقل و ترانزیت استان آسیب می‌رساند و شرکتهای ما با توجه به رکود اقتصادی و مالیاتهای سنگین، ممکن است تعطیل شوند و ضرر این موضوع متوجه اقتصاد استان و کشور می‌شود.
مشکلات گمرکی ترانزیت
عضو هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی نیز از نبود زیرساختهای لازم در سامانه جامع گمرکی گلایه کرده و می‌گوید: راه‌اندازی سامانه جامع گمرکی کار مثبتی بود و همه از آن حمایت می‌کنیم اما متاسفانه زیرساختهای این سامانه هنوز راه‌اندازی نشده و مشکلاتی مثل قطعی سیستم در اظهار کردن کالا برای شرکتهای حمل‌ونقل به وجود آورده است. از طرفی مشکلاتی که این سیستم با بنادر و شرکتهای کشتیرانی دارد، برای ما دردسرهایی ایجاد کرده است. همچنین گاهی اشتباهاتی از سوی ماموران گمرک انجام می‌شود و بار به مرز می‌رود و برای اصلاح آن اشتباهات ما تا یک هفته هم معطل شده‌ایم.
ابراهیم عطایی با اشاره به قطعی و خرابی دستگاه اسکن در گمرک به عنوان یکی دیگر از مشکلات ترانزیت تصریح می‌کند: این موضوع ممکن است راننده را تا دو روز در گمرک معطل کند. از طرفی باز شدن کانتینرها با ظنّ وجود کالای قاچاق مشکلات زیادی برای ما به وجود آورده است؛ وقتی پلمپ کانتینر در مرزها باز می‌شود، کمبود کالا و خسارت به آن را به دنبال دارد و ما در این موضوع همیشه با صاحبان کالاها درگیریم. ما هم علاقمند به جلوگیری از قاچاق هستیم اما صد در صد کانتینرهایی که به سمت آسیای میانه و افغانستان می‌روند، اسکن می‌شوند و در صورتی که گمرک روی کانتینر اسکن شده شک دارد، می‌توانند آن را باز کنند و مشکلی نیست اما متاسفانه حدود 70 درصد کانتینرهای اسکن شده، فک پلمپ می‌شوند و این موضوع هزینه‌هایی برای ما دارد و به دلیل خواب کانتینر و جابجایی آن و.. هزینه ترانزیت افزایش می‌یابد.
وی می‌افزاید: در 9 ماه اخیر شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی استان بیش از دو میلیون تن ترانزیت از مرز بندرعباس به کشورهای آسیای میانه و افغانستان داشته‌اند و به گفته گمرک 23 تن مواد پیش‌ساز قاچاق از آنها کشف شده که البته 18.5 تن از این مقدار توسط شرکتهای حمل‌ونقل بین‌المللی کشف و اعلام شده است.
عضو کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی استان با تاکید بر اهمیت تقویت چابهار و کریدور شمال به جنوب برای توسعه ترانزیت کشور و استان اظهار می‌کند: در حال حاضر هند کالاهای خود را از طریق چین، قزاقستان و دریای خزر به روسیه می‌برد و از طرف دیگر از طریق اقیانوس هند، دریای سرخ و مصر کالاها را به غرب اروپا می‌فرستد درحالی‌که ایران در این میان خطی مستقیم دارد و حداقل 35 درصد مدت زمان ترانزیت هندوستان کمتر خواهد شد اما متاسفانه هزینه‌های ترانزیت ایران بیشتر است و نمی‌توانیم از موقعیت خوبمان به دلیل این معضلات به بهترین شکل استفاده کنیم.
انجام 45 درصد صادرات ریلی کشور از خراسان رضوی
عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی نیز در تشریح وضعیت ترانزیت ریلی استان می‌گوید: در بحث خدمات ریلی برای ترانزیت، ایران تامین‌کننده واگن‌ها نیست و واگن‌های مورد نیاز از آسیای میانه برای بارگیری ما و صادرات به این کشورها فرستاده می‌شود؛ به این ترتیب، اگر کشور مورد نظر واگن مورد نیاز ما را نفرستد با مشکل مواجه می‌شویم البته در حال حاضر به دلیل کاهش میزان صادرات، کمبود واگن نداریم.
کاظم شیردل با بیان اینکه حدود 45 درصد صادرات ریلی کشور از استان خراسان رضوی صورت می‌گیرد، می‌افزاید: عراق و پاکستان و ترکیه هم مجبورند کالای خود را از طریق مسیر ریلی ایران و خراسان حمل کنند تا به آسیای میانه برسانند.
وی اظهار می‌کند: راه آهن ایران در گذشته مجوز ورود واگن توسط بخش خصوصی را صادر کرد اما به دلیل سوء استفاده ترکمنستان و افزایش قیمت واگن‌ها تا دو هزار دلار، تقاضا کردیم از واردات واگن توسط شرکتهای خصوصی داخلی جلوگیری شود و راه آهن در این زمینه ورود کند و این موضوع به نفع کشور تمام شد. در این راستا، دولت و استانداری خراسان رضوی دست به کار شدند و مانع واردات واگن توسط شرکتهای خصوصی شدند و اعلام کردند طرف ترکمن با خود جمهوری اسلامی همکاری کند.
شیردل می‌گوید: در دراز مدت باید در این زمینه تصمیم‌گیری شود و ایران برخی از واگن‌ها را خریداری کند فعلا به دلیل کاهش 50 درصدی صادرات در زمینه تامین واگن مشکلی نداریم اما اگر میزان صادرات به سال 92 برگردد، دچار مشکل خواهیم شد.
آنچه از صحبت فعالان حوزه حمل و نقل استان برمی‌آید این است که خراسان رضوی موقعیتی ویژه و مناسب در زمینه حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت دارد و متاسفانه همچون برخی دیگر از توانمندی‌های این استان با غفلت‌هایی قابل حل، نتوانسته‌ایم آنطور که باید از این موقعیت به خوبی استفاده کنیم. اتاق بازرگانی به دلیل وجود شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی و قابلیت رساندن نکات بخش خصوصی به گوش مسئولان دولتی می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد و فعالیت و پیشنهادات کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق در این راستا می‌تواند مثمرثمر باشد. امید که مسئولان دولتی هم با اصلاح قوانین و به‌روزرسانی مقررات در این زمینه گام‌های مثبتی بردارند تا آیندگان ما از فرصتهای بی‌شماری که امروز از دست می‌رود، ضرر نکنند.
منبع :دنیای اقتصاد 3 بهمن ماه 96